ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՆԱՐ - ԴՈՍ
(1867-1933)
Նար-Դոսը (Միքայել Հովհաննիսյանը) ծնվել է 1867 թվականին Թիֆլիսում։ Հավլաբարի ծխական դպրոցում սկզբնական կրթությունն ստանալուլց հետո նա ընդունվում է քաղաքային երկդասյան դպրոցը։ Ուսման վարձը վճարել չկարողանալու պատճառով կիսատ է թողնում Քութաիսիի ուսուցչական սեմինարիան։ Անյուհետև մի տարի սովորում է Թիֆլիսի արհեստագործական դպրոցում։
Նար-Դոսը երկար տարիներ քարտուղարի և սրբագրիչի պաշտոնով աշխատել է “Նոր դար”, “Աղբյուր—Տարազ”, “Սուրհանդակ” պարբերականներում, որոնք խլել են նրա ժամանակի մեծ մասը։ Հոգնատանջ աշխատանքից հետո միայն գիշերային ժամերին է նա կարողացել ստեղծագործել։ Նար-Դոսը գրել սկսել է դեռևս արհեստագործական դպրոցում սովորելու տարիներին։ 1866 թվականփն տպագրում է “Ճըշմարիտ բարեկամ” պատմվածքը և “Նունե” վիպակը, այնուհետև՝ “Քընքուշ լարեր” վեպը և “Աննա Սարոյան” վիպակը, որոնք պատկերում են հեղինակի ստեղծագործական ինքնատիպ աշխարհը։ Այս հատկանիշներն ավելի են խորանում “Մեր թաղը”, “Սպանված աղավնի”, “Տանտիրոջս աղջիկը”, “Նեղ օրերից մեկը”, “Պայքար” և “Մահը” գործերում։
Ողջունելով սովետական կարգերը, Նար-Դոսը իր տաղանդը նվիրաբերում է սովետահայ մշակույթի զարգացմանը։ Նա գրում է “Անհետ կորածը”, “Վերջին մոհիկանները” ստեղծագործո՛ւթյունները և աշխատում “նոր մարդ” վեպի վրա։ Արձակագիրը փորձուլմ է նախահեղափոխական կյանքը պատկերել նոր լույսի տակ, ցույց տաք այդ կյանքով ապրած մարդկանց հոգեբանությունը։
Նար-Դոսի “Ես և նա” պատմվածքը հայ գրականության լավագույն
երկերից է: Բուրժուական իրականության հարվածներից խեղված՝ անհատը կործանվում է, իսկ հատակից բարձրացող շնորհաշատ երիտասարդը հաղթահարում է “վերևի” և “ներքևի” տարբերությունները և գրավում արվեստի բարձունքները:
“Ես և Նա” պատմվածքը ունի ճանաչողական և դաստիարակչական մեծ նշանակություն: