Մ. Գալշոյանի “Ձորի Միրո” և “Մարութա սարի ամպերը” ստեղծագործությունների բառապաշարի ոճական քննություն

Արդի գրական արևելահայերենը, ձևավորվելով բարբառային հիմքի վրա, աստիճանաբար ներառել է Արարատյան բարբառի հազարավոր բառեր ու դարձվածաբանական միավորներ:

Բարբառային բառաշերտը մեր գրական լեզվի հիմնական տարրերից մեկն է և կազմում է նրա անբաժանելի մի մասը: Սակայն բարբառային ոչ բոլոր բառերն են ամբողջական մերվել գրական լեզվին. նրանց մի մասը նեղ, սահմանափակ գործածություն ունի և որպես այդպիսին հեռու է գրական լեզվի մակարդակին բարձրանալուց: Սրանք զուտ բարբառային /գավառական/ բառեր են, որոնք անծանոթ են հանրության մեծ մասին: Այս կարգի բառերի մի խումբ էլ, պահպանելով բարբառային երանգը, գործածվում է գեղարվեստական գրականության մեջ, որը պայմանավորված է գրողի կողմից ժողովրդական մտածողությանը, նրա ոգուն հարազատ մնալու միտումով: Մանավանդ “այս օրվա մեր գեղարվեստական գրականության, մասնավորապես արձակի լեզուն հիմնականում սնվում, հարստանում և համապատասխան ոճավորում է ստանում բարբառների, ժողովրդախոսակցական լեզվի միջոցներով, որի բառապաշարն ավելի գործուն, հյութեղ, կենդանի ու կենսունակ է, որը և միշտ ու անընդհատ փոփոխության է ենթարկվում”: Ընդ որում, գեղարվեստական խոսքում հաճախ գործածվում են ժողովրդախոսակցական բնույթի բառեր, որոնք երկին հաղորդում են պարզություն ու ժողովրդայնություն, մտերմություն ու աշխուժություն, իսկ նեղ բարբառային /զուտ գավառական/ բառերին մեր հեղինակները հիմնականում դիմում են տվյալ բարբառը կրող հերոսներին խոսեցնելիս` նրանց կերպարը ավելի համոզիչ դարձնելու, նրանց լեզվազգացողությունն ու սեփական աշխարհընկալումը բացահայտելու, նրանց տիպականացնելու միտումներով:

Ինչպես նկատել է Էդ. Աղայանը, “այս բառերի մի մասն արդեն մերժված է գրական լեզվից, մյուս մասը գրական լեզվում գործածվում է խոսքին որոշակի երանգ հաղորդելու համար… իսկ մի քանիսը, ընդհակառակը, աստիճանաբար ավելի ու ավելի գործածական են դառնում, և հավանական է, որ ժամանակի ընթացքում չեզոք շերտին անցնեն”:

Մ. Գալշոյանի “Ձորի Միրո” վիպակի և “Մարութա սարի ամպերը” ժողովածուի բովանդակությունն ու թեման գրողից պահանջում էին պարզ, ժողովրդական գրելաոճ և բարբառային ու ժողովրդախոսակցական բառերի լայն գործածություն:

Մ. Գալշոյանի իր ընտրած թեմային մոտեցել է ոճի ինքնատիպությամբ: Բարբառային ու ժողովրդախոսակցական բառերով է հագեցած ոչ միայն նրա հերոսների, այլև հեղինակի խոսքը. հաճախ հեղինակը դառնում

է մի պարզ գեղջուկ` պատմելով գեղջկական պարզ ու անպաճույճ ոճով: Եվ պատահական չէ, որ Գալշոյանի ու նրա հերոսների խոսքը այնքան ներդաշնակ են: Սակայն պետք է նշել, որ բարբառայնությունը հաճախ Գալշոյանի նշված երկերում շատ ընդգծված է և չի համապատասխանում հեղինակի խոսքին: Այս դեպքում գրողը հավանաբար ուզում է շեշտել բարբառին հարազատ մնալու իր միտումը:

Մ. Գալշոյանը հաճախ դիմում է նաև փոխառություններին, որը ոչ թե հեղինակի` մայրենի լեզվի չիմացությունն է, այլ ժողորդական մտածողությանը, նրա ոգու հարազատ մնալու նպատակադրում. գրողի կողմից գործածված նշված և մի շարք ուրիշ բառեր սրդեն մտել են սասունցու կյանքի ու կենցաղի մեջ, ուստի նրանք ավելի ներդաշնակ ու բնական են հնչում իր ընտրած հերոսների շուրթերից, քան այդ բառերի հայերեն համարժեքները, օրինակ. “Մի՞տքդ է,- ստիպված էր հիշեցնել կնոջը,- թազա որ նշանվեցինք, մեր տունն ու տեղը Եփրեմի մարագն էր” /ՄՍԱ 140/, “Ինձնե բեթար մեծ մարդ, մենակ մարդ, ունեցածը գարի” /ՁՄ 65/ , “Ինչի՞ խանչալ կհանիս իմ ուրախության վրա” /ՁՄ 24/ և այլն:

?ետք է նշել, որ Մ. Գալշոյանը փոխառությունները տարբերելու նպատակով երբեմն, հատկապես հեղինակային խոսքում, դրանք առնում է չակերտների մեջ, կամ էլ հաջորդ նախադասության մեջ օգտագործում է դրանց հայերեն տարբերակը, օրինակ, “Թաղը թաղեցի “գուլաշչիների” թիկունքն էր ու առանձին-առանձին ընտրած “գուլաշցու” /ՁՄ 23/, “Թաքստոցից վերցրեց “չախմախլի” հրացանը, պարույգը, հրահան քարն ու պողպատի կտորը և ելավ ու դիրք բռնեց ճամփեզրին. իրար վրա ձգեց, նորից մեկնեց ծնկներին, ապա բացեց գոտուց կախ կաշվե “քիսիկը”, հանեց ծխախոտ, թերթի կտոր ու սկսեց նոր “ջղարա” փաթաթել” /ՄՍԱ 200/, “րերն սովորելուց թոռնիկն ստիպեց, թե ջղարեն թող: Ու ես թարկեցի: Հըմը էսօր իմ սիրտն ծխել շատ կուզե: Եվ Խոչոյի վառած ծխախոտն առավ ու հակվեց ծնկներին” /ՄՍԱ 283/ և այլն:

Ինչ վերաբերում է բարբառային բառերին, ապա նրանք Մ. Գալշոյանի ստեղծագործություններին հաղորդում են ոճական զանազան նրբերանգներ, որոնց հեղինակը դիմում է տարբեր նպատակներով:

?եղի, ժամանակաշրջանի, միջավայրի բներանգ ստեղծելու համար, ինչպես` “Առաջին անգամ էր ոտք դնում քաղաք, առաջին անգամ էր տեսնում շուկա` գույնզգույն մրգերով, տաքդեղի կարմիր շարուկներով; կուժ ու կույալով, դուքանների ճակատներն ի կախ նախշուն չթեր, ալվան աբրեշում, դուքանների դռներին հասակակից տղաներ` մաքրազգեստ-մաքրաերես և սանրված, երգեցիկ ձայնով գնողներ էին կանչում, շուկան լցված էր հրավերք կանչվռտուքով, փող ու սրնգի կանչով, դափ ու դհոլի կտկտոցով”/ՄՍԱ 149/, “Մի ուրիշ աշխարհ` կապույտի մեջ սուզված ուրիշ սարեր, գժված մի ուրիշ գետ, արևի ու աշխարհի հետ ծանոթացող գառ ու ուլերի մի ուրիշ հոտ կար, դալար վարոցով գառնարած մի տղա և բանջարահավաք աղջիկների մի նախշուն բուլկ և ծաղկեպսակով պստլիկ մի աղջիկ` քարեքար թռչկոտող”/ՄՍԱ 13/, “Թուրք բեկ կմտներ շեն, խարջի վրա խարջ կուզեր, հարս ու աղջիկ եղծել կար, կռիվ-արուն թափել կար… Տղեք կառնեն զենք, կելվերեն, կդառնեն սարի ֆիդայի”/ՁՄ 15/, “ժղլտնից դուրս էին գալիս ու գերդաստանը իծաշարուկ քայլում էր ձյան մեջ տափած արահետով”/ՁՄ 13/:

Հեղինակի համար բարբառային բառերին դիմելը ոճական միջոց է, հնարանք` իր հերոսներին տիպականացնելու, սասունցի գեղջուկի պարզությունն ու անմիջականությունը ցույց տալու համար: Նրա հերոսները խոսում են պարզ, ժողովրդական լեզվով. “Էդ անտեր հնարքներ խլսա՞ն”/ՄՍԱ 47/, “Սխալ-մխալ կզրուցե քիչ է, հըլը տղին էլ կճլոտե”/ՄՍԱ 265/, “Սեպասարից հետո կլոր տարին էրեխի ու մոր հետ, պառավ ու ծերունու հետ քըռքաշ տվի, զահրումար ճանկեցի-կերա, իմ գլուխ պահեցի քարանձավների մեջ”/ՁՄ 55/, “Առաքել, քու լուր խե՞ր է, թե՞ շառ, - հարց տվեց Արոն”/ՁՄ 66/:

?ասնո բարբառը բնական ու հոգեհարազատ է հնչում “Էրգրի” կարոտը սրտում “էրգրեցու” բերանում. “Միրո, էրգրի բնություն, մեր էրգրի սարեր կռվի համար շատ հարմար են, - խոսքն առաջ տարավ Արոն, - Պոլեի Մջոն, իր ախեր Արշակի հետ, դիրք բռնեցին սարի վրա. էրկու-իրեք հարիր ասկարի դեմ կռիվ տվին”/ՁՄ 37/, “Հայի ու օսմանցու կռիվ չէր … կռիվ ճակատ-ճակատի բանակների մեջ է, չէ` թուր ու թվանքով ասկյարի ու … Խանդութի` գրկանոցով ու ծոցվոր, ու Խութեցի հարսի, ու Խումար Մարեի, ու պապ Հարութի … կռիվ չէր…”/ՁՄ 42/:

Որքաքն պարզ ու հնարամիտ է սասունցին, այնքան պարզ ու հնարամիտ է նաև նրա խոսքը: Ահա Գալշոյանի հերոսներից մեկը` Մամփրե արքան. որքան պարզությամբ, հստակությամբ է նա թոռնուհուն բացատրում Ա տառի գրությունը. “Չէ, ձգուկ, չէ, մոռանալու բան չէ. ջուխտակ առվակ կողք-կողքի սարից կիջվարեն-կթափվեն պստիկ առվակի մեջ, ու առվակներ ավելի կլցվեն ու ավելի կբարձրանան ու աջակողմյան առվակից պստիկ մեկ առվակ ճոթ կտա դեպի աջ ու քչիկ կերթա ու էլի կդառնա իջվար: Էս քեզ մեծատառ Ա”/ՄՍԱ 275/:

Մայրենի լեզուն, մայրենի բարբառը սասունցու արյան մեջ է, և համառ է նա, համառ իր լեզուն, իր սովորությունները պահպանելու հարցում: Մայրենի բարբառը պահպանելու անկոտրում կամքն էլ հենց Մամփրեինստիպեց մինչև օր ծերություն մանլ Մաշտոցի “քաջ զինվորներին” անծանաչ.

- Մեգ, էրգու, երեք…

- Երկու… երեք, - ուղղեց լիկկայանի վարժապետը:

- Երկու… եր… երեք, չուրս…

- Չորս, - ուղղեց վարժապետը:

- Չուրս… չուր… չորս, - քրտնած տակից դուրս եկավ, -չորս, հինգ, վից…

- Վեց, - ուղղեց վարժապետը:

- Վից:

- Վեց:

- Վի…վից…- և փորձեց, վարժապետն էլ ստիպում, ու նա անարդյունք և վիրավորված ու խռով թողեց-հեռացավլիկկայանից /ՄՍԱ 273/:

?վ այսպես, կամաց-կամաց Գալշոյանը ընթերցողին համոզում է իր հերոսների բարբառով խոսեցնելու անհրաժեշտությունն ու կարևորությունը, նրանց բերանում մաքուր, գրական լեզվի կեղծ ու ճոռում հնչելը:

Սասունցին իր դեմքը Գալշոյանի ստեղծագործություններում չի կորցնում ոչ միայն իր խոսելաձևով, այլև իր հագուստ-կապուստով, իր արտաքին նկարագրությամբ. այս դեպքում ևս հողինակը դիմում է բարբառային բառերին, ինչպես` “Հարսնուկ բոբիկ … հարսնուկ բոբիկ ու չիպլախ: - Եթե ոչ մեկին ոչ մի մազ չգնի, հարսին, ճիտքը ծուռ մնացած հարսին, Խալեին ոտքից գլուխ հագցնելու է: - Ազնոն չիփլախ, Նախշուն բոբիկ ու չիփլախ” /ՄՍԱ 109/, “Նրանցից մեկը, յոթ-ութ տարեկան պստլիկ Ալեն, սև պլստան աչքերով ու ջուխտակ բարակ ծամով Ալեն, բոբիկ ու նախշուն գոգնոցով ու կրակի կտոր Ալեն” /ՄՍԱ 7/, “Վալու մոտից դուրս եկավ ու հանդիպեց Մխեին` պուճուր-մուճուր, խուփ քթով, պլստան աչքերով , շեկ, պեպենոտ…” /ՄՍԱ 19/, “Ամեն գարնան պես պապը փափախն ու ելակը գցեց ալյուրի ամբարի ետևը, կանգնեց ծաղկած ծիրանենու տակ” /ՁՄ 27/:

Գալշոյանը բարբառային բառերի դիմում է նաև իր հերոսների հոգեկան վիճակը, հուզաշխարհը ներկայացնելու համար, գալշոյանական հերոսները խորհում են ու մտորում, սիրում ու երազում հարազատ բարբառով, ինչպես` “Օխաշ, - ափով սրբեց բեղերը; - Իմ սիրտն հովացավ… Էսպես անուշ գինի իմ շրթին չէր դիպե, Ալե: Անուշ գինի էր” /ՄՍԱ 10/, “Թե Զորոն էդ առվոտ իր պստիկ, նախշուն Ալենին պետք էր գտներ ու իրիկուն չեկած կորցներ, էդ լույս-առավոտը ինչու՞ եղավ, Ալե… Եղավ որ գար էս մեղավոր աշխարհի մեղքը ավելացներ ու էրթա՞ր, եղավ, որ գար դաղեր Զորոյի հոգին ու էրթա՞ր, որ Զորոյին ասեր, թե աշխարհում էսպես-էսպես անուշ բա՞ն կա, ասեր ու էրթա՞ր, Ալե… Երազ էր … Խորոտիկ հեքիաթ էր” /ՄՍԱ 19/: Իհարկե “այրել” բառն այստեղ չեր կարող արտահայտել այն “սուրբ մեղքի” չափը, որ Ալեն էր, “Ճիրել մեջ Զորոյի սրտին”:

Գալշոյանը բարբառային մի շարք բառեր գործածում է որպես հերոսներին դիմելաձև, ինչպես` “Էրգրի ձեր գեղ ո՞ր մեկն է, քուրիկ” /ՁՄ 9/, ծիծաղեք, լաո, - բարևի փոխարեն ասաց հերոն, - ում վրա կուզեք` ծիծաղեք… ուրախացեք” /ՄՍԱ 218/, “Օվե, -կանչեց հորս համերկրացին, - էս ինչքան թոռ ունես… Պարեք, իմ նախշուն, իմ կապույտ ճժեր, պարեք” /ՄՍԱ 316/:

Նրա ստեղծագործություններում յուրահատուկ ոճական նրբերանգներ ունեն գառ ու ձագ գրական բառերը, ինչպես` “Հարութ, գառ. էն օրվանից, որ քու ոտք դուրս եկավ տնից, արև չի կաթացե տան մեջ, իմ արև, Հարութ” /ՁՄ 73/, “Հարութ գառ, քու նամակներ ու՞մ աղջկան կարդալ տամ… քեզ ո՞վ նամակ գրե” /ՁՄ 25/, “Քո նշանածն ո՞րն է, գառ” /ՁՄ 20/, “- Հարութ… էս ամպշող երկնքի տակ ինչքան քու աչք կկտրե, ինչքան ու ինչքան քու աչք կկտրե, քեզնե զատ, գառ, բան չունիմ” /ՁՄ 65/, “Չէ, ձգուկ, սուրբ Մաշտոցի գրերն հարկ է որ գրվեն կարմիրով” /ՄՍԱ 147/, “Համբերե զիմ խոսքն ավարտեմ, ձգուկ, համբերե” /ՄՍԱ 147/ և այլն:

Բարբառային բառերի միջոցով երբեմն Գալշոյանը արտահայտում է հերոսի վերաբերմունքը դիմացինի նկատմամբ, ինչպես` մտերմություն, բարեկամություն. “Հո, ղուրբան, -արտակարգ ջերմություն զգաց լծկանների նկատմամբ: -առ ջան, ախպեր ջան, հեր ջան, - կրկնեց կրքոտ ու ոտքը կախ գցեց” /ՄՍԱ 90/: Իր հողին ու աշխատանքին կապված գեղջուկի համար եզը` հոգսերի կիսողը, իր ընտանիաի անդամներից մեկն է. “Դու իմ Հլո հերն ես, - շշնջաց Թաթոն: - Իմ հեր չկա, - բարձրաձայն հայտարարեց նա: Իմ հեր գնաց իր օղորմածիկ հոր կողքին ննջելու, բայց դու իմ ջոջ եզ, դու իմ Հլո հերն ես”: - Եվ շոյեց եզան ճակատը: /ՄՍԱ 91/:

Այդ նույն կարգի բառերով արտահայտում է սուր ծաղր և մեղմ հումոր, ինչպես` “Անխելք փապռեճ, համբերե մեկնիմ զիմ միտք” /ՄՍԱ 86/, “Դմբո, այբ չէ, ա, - և խփում է գլխին” /ՄՍԱ 274/, “Թող գա` իր աչքով տեսնի: Մի բաժակ էլ արաղ կտամ էդ ղառղառին, միայն թե` բեր” /ՄՍԱ 144/և այլն:

Ատելություն, զզվանք, թշնամանք նկարագրելու դեպքում էլ հեղինակը հաճախ դիմում է բարբառային բառերին, ինչպես` “Եվ պառավի համար որդու փոխարեն, որտեղից որտեղ այդ հարամ Օսմանը հայտնվեց ու տիրացավ տանը” /ՄՍԱ 271/, “Հիմա, հիմա սիրտը կհանդարտի, դողը հիմա կանցնի, աչքերը կլուսավորվեն, կհանդարտի սիրտը, և Սամփրեն քո հարամ հերը կանիծի, ճամփաների դարանակալ ավազակ” /ՄՍԱ 292/, “Եվ, հենց առաջին օրը, ի՞նչ արեց այդ լղպորը. մատը տնկեց իր կողմ, թե` մեկից-տասը հաշվիր” /ՄՍԱ 273/, “Այո, աղբյուրի ջուրը Օսմանն էր կտրել, իրեն հասակակից, ճպռոտ, բայց ցիցքիթ այդ լակոտը” /ՄՍԱ 72/ և այլն:

Իրենց թշնամանքը, ատելությունը Գալշոյանի հերոսները երբեմն արտահայտում են հայհոյանքով, ինչպես` “Քու պապու պառեկ, - հայհոյեց Աճրեն” /ՄՍԱ 11/, “Օսման, ես քու կրոն… օսկի չկա, սպանե ինձ, քու ավերին գնա” /ՁՄ 34/ և այլն:

Մ. Գալշոյանի ստեղծագործությունների ժողովրդական բնույթը պայմանավորված է ժողովրդական ծագում ունեցող լեզվաարտահայտչական տարբեր միջոցների (հարադրավոր բայեր, կրկնավորներ, հարակրկնություններ, դարձվածքներ, թևավոր խոսքեր, առածներ ու ժողովրդական երգեր, խաղիկներ) գործածությամբ: Հարազատ մնալով ժողովրդական մտածելակերպին` Գալշոյանը իր ստեղծագործություններում հաճախ է դիմում հարադրավոր և կրկնավոր բարդություններին, որոնք ավելի արտահայտիչ ու կենդանի են դարձնում նրա խոսքը: Նա լայնորեն կիրառում է ինչպես բայական, այնպես էլ անվանական հարադրություններ: Բայական հարադրությունները “ամենից առաջ ժողովրդախոսակցական լեզվում տարածված արտահայտություններ են` բնորոշ հայ մարդու լեզվամտածողությանը, և կենդանացնում, հյութեղ են դարձնում խոսքը, արտահայտում են ոչ միայն կերպարների, այլև հեղինակի պարզ ժողովրդական մտածելակերպը”:3 Ընդ որում, Գալշոյանի արձակում գործածված հարադրավոր բայերի մեծ մասը գրական լեզվում ունի իր համարժեքը և արտահայտվում է մեկ բառով. ինչպես` ականջ դնել-լսել, աչք ածել-նայել, ականջ պահել-լսել, աղոթք անել-աղոթել, գիր անել-գրել, հարց տալ-հարցնել, ծնկածալ լինել-ծնկածալվել, խաղ անել-խաղալ, միտք անել-մտածել, մտահան անել-մոռանալ, կրակ բացել-կրակել, չանչ անել-չանչել, սեր ունենալ-սիրել, փունջ անել-փնջել, քայլ անել-քայլել և այլն:

Գալշոյանը խորությամբ թափանցել է հայոց բան ու բառի մեջ, զգացել նրա համ ու հոտը և իր գործերում լայնորեն գործածել դրանք գրական համարժեքների փոխարեն, օրինակ` “Դինարբ որոնեց, հավացել` փունջ արեց, հավաքեց` ամրացրեց գլխարկին և աչք ածեց արևին` չթեքվե՞ց, իրիկու՞ն չէ. ախր էրգրից ծանոթ է եկել, գյուղ պիտի տանի” /ՄՍԱ 121/, “Նարեն խաղ արեց գոտու հետ, և մատները դողում էին, ինքը նայեց Նարեի մատներին, Նարեի թազա շորին, Նարեի մազերին, դեմքին, ուզեցավ էլի բան ասել` չիմացավ ինչ, ուզեցավ քայլ անել, ոտը կախ գցեց” /ՄՍԱ 68/, “Այդպես պայծառ մի արշալույս, այդքան գեղեցիկ մի պատկեր ո՞նց էր մտահան արել” /ՄՍԱ 128/, “Մտահան էր արել գառները, իր տեղը, որ գյուղի թիկունքի սարն էր, իր գոյությունը” /ՄՍԱ 13/, “յուղի կանայք չանչ արեցին դեմք ու թիկունքին և չար ու խանդոտ շպրտեցին” /ՁՄ 81/, “Ամպոտ առավոտ էր, Հարութ պապըդող ընկած աղոթք էր անում” /ՁՄ 28/, “Հետո Վալին լրջացավ, առավ թուղթ ու գրիչ” /ՁՄ 19/ և այլն:

Անհրաժեշտ է նշել, որ երբեմն հարադրավոր բայի արտահայտած իմաստային նրբերանգները հնարավոր չէ ցույց տալ գրական համարժեքով, ինչպես` “Ոչ Մխեն, որ Մխեի կին Ալմոն, ոչ Մխեի մարեն, ոչ ոք չիմացավ, որ ինքը սեր ունի Խանդութի վրա” /ՁՄ 21/, “Հարսնագովք էին անում ու ինքը քավոր Սրկեին չէր լսում. ականջ էր պահել հարսնագովքին” /ՁՄ 24/ և այլն:

Գալշոյանի խոսքին անմիջականություն, կենդանություն են հաղորդում նաև զուգադրական բայերը, որոնց հաճախ է դիմում հեղինակը, օրինակ` “Մի քանի անգամ գնաց-եկավ Ալեի տան դիմաց` փողոցում էր ուզում հանդիպելմ գնաց-դարձավ, կանգ տվեց ճյուղերը տան պատուհանին քաշ տվող թթենենու տակ, թխթխկացրեց պատուհանը և, թթենու բնի ետևը պահ մտած, սպասեց արձագանքի` Ալեն չի՞ երևա պատուհանի մոտ” /ՄՍԱ 16/, “Եզները… Այսօր կան, ահա ուս-ուսի կապված են գոմում, էգուց-էսօր պետք է քշի-տանի կոլտնտեսություն” /ՄՍԱ 88/, “Քար գլորեցին քարի ետևից, քարի ետևից` քար, քարը քար պոկեց-տարավ, քար ու քարաբեկոր իջան, թափ առան-գնացին, զարկեցին-զարկվեցին, բուռ-բուռ կրակ ցողաց, դմփրտոց ընկավ Իծաձորն ու իլոց ձորը” /ՁՄ 43/, “Եվ Ձորի Միրոն տարավ-բերեց այդ միտքը, արտ ու կալում տեսած աղջիկներին մտքում տարավ-բերեց” /ՁՄ 25/ և այլն:

Գալշոյանի լեզվամտածողությամբ է պայմանավորված նաև անվանական հարադրությունների գործածությունը, որոնք այնքան տարածված են ժողովրդական խոսքում, օրինակ` “Պապը այդպես էր պատվիրել` մինչև ցորենը չէնրի-չլցնի ամբար, ոչ ճիժ ու պժի ոտք մտնի կալը, ոչ հավ ու ճիվ” /ՄՍԱ 107/, “Ասում եմ` առանց հալ ու մալի, առանց ունեցվածքի ի՞նչ երջանկություն” /ՄՍԱ 129/, “Ֆիդասարից ամռանը կեր տեղափոխելը դժվար էր` թփուտ էր, քար ու քարափ էր, ճամփա ու ճար չկար և սարից խոտ ու տերև տեղափոխելը ձմեր օրով էր” /ՁՄ 12/, “Օսմանը նստած էր դիմացը, ծնկներին թուր ու թվանք, ֆռֆռացնում էր մեծ հարսի խաչով ոսկե շղթան, ժպտում էր և ասում…” /ՁՄ 32/, “Օսմանն է… օսմա՞նը՞…Չէր հավատում, չէ, հազար անգամ Խումար մարեի ձեռքի հացն ու թացը կերած օսմա՞նը…” /ՁՄ 30/, “Քըռ ու քաշ իջավ սարից” /ՁՄ 48/ և այլն:

Գալշոյանի խոսքին ոճական զանազան երանգներ են հաղորդում տարբեր խոսքի մասերով կազմված կրկնավոր բարդությունները, որոնք կազմվում են ինչպես ուղիղ ձևով,, այնպես էլ կրկնավոր բարդության բաղադրիչներից մեկի հնչյունափոխությամբ կամ հնչյունի հավելումով, օրինակ` “Մխեն Դիարբեքիրում յոը տարի պանդխտության մեջ էր, յոթը տարի բեռ էր բարձել-թափել, քնել ջրաղացում, յոթը տարի ղուրուշ-ղուրուշ հավաքել` դարձրել էր տասը քիսա ոսկի…” /ՁՄ 19/, “Միրո ռսի հող դուրան-դուրան է, գաղթի ժամանակ տեսա` ոչ սար, որ ձոր” /ՁՄ 37/, “Անցած օրվա միտքը տարավ-բերեց, թե չէ ասկյար ընկերներըալան-թալան են անում, սա ինչքան պիտի համբերի, կթրխկացնի, կերթա” /ՁՄ 36/, “Օր էն օրվանից ժամանակ է անցե, էն օր սպիտակ մազ չունենք, էսօր սևն է` թաք ու թուք, գործվարքցի Միրոն դարձավ քարագլխեցի Ձորի Միրո, դուք մնացիք ձեր անվան տեր, մազ չճերմակցիք-մնացիք` տղեք…” /ՁՄ 38/, “Բորենին ընկավ մեջ մատղաշներին, ավեր ու կոտորում, առ ու փախ ու ալան-թալան էղավ ու արևի խավարում էղավ…” /ՄՍԱ 18/, “Պատերազմից առաջ, երբ Սարհատ որդու հետ գնացին քաղաք հարսին` պսակաշոր, նշանի մատանի ու զգեստ գնելու, այն ժամանակ կնոջը նույնպես շոր ու մոր առավ” /ՄՍԱ 111/, “Քո բերան գոց պահի ու ձեն -ձուն չես հանի” /ՄՍԱ 19/ և այլն:

Գալշոյանն իր խոսքը ավելի արտահայտիչ, ավելի պարզ ու ժողովրդական է դարձնում բառային հարակրկնության միջոցով, որը տարբերվում է սովորական կրկնավորներից. “հարակնկնութունը խոսքի արտահայտչական միջոցներից մեկն է, որ ներկայացնում է բառի, բառակապակցության, շարահյուսական կառուցվածքի և, նույնիսկ, ամբողջ նախադասության կրկնութունը խոսքի մեջ”:

Գալշոյանի հերոսները, ինչպես նաև ինքը` հեղինակը, իր կերտած կերպարներին հարազատ մնալու միտումով, հաճախ են դիմում խոսքի արտահայտման այս միջոցին` իրենց արտահայտած այս կամ այն միտքը շեշտելու, ասածը ցցուն ու արտահայտիչ դարձնելու նպատակով, ինչպես` “Մի մարդ է եկել. իրենց մոր համերկրացի հետաքրքիր մի ծերունի, պղնձի չափով չգիտեմ քանի գինի է խմել, երգել է ու խմել, երգել է ու խմել, դժվարությամբ են մառանից հանել դուրս”: /ՄՍԱ 20/, “Ստիպված պառավը հաց ու մաց բերեց` հարմարեցրեց, սակայն Զորոն ձեռք չտվեց հացին, կարասին մոտիկ հենվեց պատին` լցրեց ու խմեց, լցրեց ու տակետակ խմեց” /ՄՍԱ 11/, “Լեռներից հանկարծ մի քամի փրթավ մտավ քաղաք և թղթեր հանեց երկինք և թղթեր հանեց երկինք և թղթեր հանեց երկինք և թղթեր հանեց երկինք, կարծես չալտիկ ագռավների ոհմակ էր, որ խշշոցով հարձակվեց քաղաքի վրա” /ՄՍԱ 287/, “նաց-եկավ` թխկթխկացրեց, պահ մտավ, բայց Ալեն չկար ու չկար” /ՄՍԱ 16/, “Մնա, մանր-մանր փոթ անի ծառերի տակ, հոգնի` մեջքը տա ծիրանենուն, ծաղկաթերթեր կաթկթան գլխին ու կորչեն ճերմակ մազերի մեջ” /ՁՄ 28/ և այլն:

Գալշոյանի խոսքն ավելի պատկերավոր ու տեսանելի, տպավորիչ ու հուզիչ են դարձնում դարձվածքները, որոնք ժողովրդի լեզվամտածողության արդյունք են: Հեղինակը դարձվածքներին դիմում է տարբեր միտումներով` հերոսի հոգեկան աշխարհը ներկայացնելու, նրա ժողովրդային մտածելակերպը ցույց տալու, խոսքը հակիրճ ու տպավորիչ դարձնելու և այլ նպատակներով:

Դարձվածքները ոճական տարբեր երանգ են հաղորդում Գալշոյանի ստեղծագործություններին: Ինչպես իրավացիորեն նկատում է Լ. Եզեկյանը5 “մեծ է քւ բազմաբնույթ դարձվածքի ոչական արժեքը գեղարվեստական խոսքում. այն նախ և առաջ պատկերավոր ու տպավորիչ է դարձնում խոսքը, նպաստում է նրա հակիրճությանն ու սեղմությանը, ազգային երանգավորում հաղորդում և հեղինակի, և կերպարների խոսքին, բացահայտում նրանցից յուրաքանչյուրին բնորոշ լեզվամտածողությունը”:

Գալշոյանը գործածում է ինչպես անվանական, այնպես էլ բայական դարձվածքներ, սակայն գերակշռում են բայականները, օրինակ` “Դու քո աջ ձեռքով հաց ես տվել, ձախով իմ հոգին հանե,- ասաց Զորոն: - Դու իմ հոգին իմ բերանն ես հասցրե” /ՄՍԱ 14/, “Ախպեր Զորո, երկինք վկա, դու քո խելք թռցրել ես,- նեղսրտեց պառավը” /ՄՍԱ 19/, “ծաղիկ անվանակիր հարսնուկը փեշերը պոկեց երեխաներից և գնաց ֆերմա, դարձավ կթվորուհի” /ՄՍԱ 28/, “Հիմա Սափրեն այդ փսլենքոտին այնպիսի դաս կտա, այնպիսի մի կոթոց, որ մուխը պնչներից դուրս գա և ողջ կյանքում ձեռքը գրերից ետ քաշի” /ՄՍԱ 289/, “Սադայելի ծնունդ, այդպիսի բան ինչպե՞ս կարող է լինել, չէ՞ որ աղբյուրը Մհերի անունով է” /ՄՍԱ 271/, “Հետո Ձորի Միրոն հայացքը հավաքեց ճամփից, հայացքը տարավ հասցրեց լեռու լեռնասարը, աչքերը մանրացրեց` ծակեց մշուշը” /ՁՄ 48/, “Ուրիշ օր այդ ժամանակ որևը մի պարան ճամփա էր կտրել, այդ օրը չկար” /ՁՄ 31/, “Էս տնաշենի մարդ ջուր առե ու բերան մնացե, - սրտնեղեց Արոն” /ՁՄ 32/ և այլն:

Գալշոյանի ստեղծագործությունները համեված են թևավոր խոսքերով, առածներով ու ասացվածքներով, որոնք արտացոլում են ժողովրդի կյանքի դարավոր փորձն ու իմաստությունը, նրա կենցաղն ու սովորությունները: Դիպուկ ու տեղին գործածված թևավոր խոսքերն ու առածները տիպականացնում են նրա հերոսներին, ընդգծում կյանքի թորձով իմաստացած նրանց նրանց ժողովրդական լեզվամտածողությունը, օրինակ` “Սափրե,- Անդարդ Ավեն խորհող լռություն չի սիրում,- էսպես իմաստուն խոսք կա` ուսումն եփած հաց է, մարդու թևի տակ դրած” /ՄՍԱ 283/, “Տղա, փորի համար հոգին չեն ծախի” /ՄՍԱ 289/, “Մարդկոնց խոսքն ճշմարիտ է` հայի վերջին խելքն էղներ իմ գլուխ… Էնօր էն գինու օր հարկ էր Ալեին առնեյ ու գայ” /ՄՍԱ 15/, “Ամեն ծնվողի աստված մի բուռ հող է շնորհում վերջին օրվա համար” /ՁՄ 46/, “ - Հարութ,- Ձորի Միրոն դարձավ որդուն,- մարդկանց ուժ միասնության մեջ է, գառ” /ՁՄ 18/:

Գալշոյանի հերոսների կյանքի բովում թրծված, հազար փորձություններ տեսած մարդիկ են, և պատահական չէ, որ նրանց խոսքը հագեցած է խոր փիլիսոփայությամբ, կյանքի ճիշտ ընկալմամբ: Սրա հերոսներից մեկի` Ձորի Միրոյի բերանով խոսում է կոտորածների ու ավերումների միջով անցած, մինչև հոգու խորքը տառապած և կյանքի դարավոր փորձով իմաստացած ժողովուրդը. “Հարութ… Աշխարհը հող ու ջրից անուշ բան չկա: Մարդու ուժ հողի մեջ է: Քանի հող չեն խլե ոտաց տակեն, մարդ անպարտ է, թեկուզ զարկվի` անպարտ է, խլեցին` գերի է, գառ” /ՁՄ 14/, “Ճշմարիտ էն է, գառ, որ բոլոր մեկի ասածով ոտք փոխն: Էդ մեկ թող սխալ էղնի, թե բոլոր կանգնեցին մեկի թիկունքին, սխալ կդառնա ճիշտ, գառ” /ՁՄ 18/, “Չէ մարդու կյանք աշխարհքի համար երազ է, իր համար` կյանք: Մոռացված օրեր կդառնան երազ, մնացող կյանքն է” /ՁՄ 26/, “Հարութ, թո մարդ չնդունվի մարդու կողմեն` կմնա մեն-մենակ,- փիլիսոփայեց Ձորի Միրոն,- մենակ մանց`գլուխ կառնե, կընկնի սար ու ձոր: Հա մարդկանցից փախ սարերի հետ ընկերություն կանես ու սարեր կընդունին” /ՁՄ 60/, “ - Էրգրի ու հողի կորուստ ծանր կորուստ է,- շարունակեց Ձորի Միրոն,- բայց հող անմահ է,- լռեց,- հող իր տիրոջ հետ արնակից է ուիր արնակցին կսպասե, կսպասե ու օրերից մի օր կհանդիպեն: Հողի կորուստ անդարձ կորուստ չէ”: /ՁՄ 69/, “- Լսե, Հարութ, կարոտ զորեղ-զորեղ է, կարոտից զորեղ բան աշխարհք չկա: Ինչքան հեռանում ես մեր Քարագլուխ գեղից, մեր քողտիկից, մեր ձորից, էնքան կարետ կմեծանա: Կարոտի հետ տխրություն կմեծանա, գառ… - Կարոտ տխրություն է, անուշ, անուծ տխրություն: Ու էդ տխրություն մեծ բան կպտղե,- փիլիսոփայեց Ձորի Միրոն,- մարդու հոգին կմեծացնե, մարդու կդարձնե աժդահա, հերոս” /ՁՄ 20/ և այլն:

Բերված օրինակները մեկ անգամ ևս հավաստում են Գալշոյանի պարզ, ժողովրդական լեզվամտածողությունը և բարբառային բառերի տեղին ու դիպուկ գործածությունը տվյալ համատեքստում:

Մ. Գալշոյանի նշված ստեղծագործություններին առանձին հմայք ու ժողովրդայնություն են հաղորդում ժողովրդական երգերն ու խաղիկները: Հայոց բառ ու բանի համն ու հոտը այնքան նրբորեն զգացող գրողը չէր կարող անտարբեր անցնել ժողովրդական երգերի կողքով: Մանավանդ, որ նրա հերոսների “օրերի զրույցն խաղն է եղել, զրուցակիցները` սարերն ու ձորերը”:6

Երգը սասունցու արյան, հոգու մեջ է, նրա մշտական ուղեկիցը, և պատահական չէ, որ Գալշոյանի հերոսներից մեկը զարմանում ու զայրանում է` տեսնելով ռադիոընդունիչով սար բարձրացող տղային` դու երգ չունի՞ս տղա, որ էս ժեշտի կտորն առե ու ընկել ես չոլերն:7

Երգի միջոցով Գալշոյանն արտահայտում և ավելի է ընդգծում իր հերոսների սերը, նրանց հիշողությունները, կարոտն ու մորմոքն կորած էրգրի համար: Ժողովրդական երգերն ու խաղիկները, բնականաբար, հնչում են մաքուր բարբառով.

Տնավեր,

Դու հակիր իս կարմիր սոլեր,

Մելե էրթանք շաբաթ մի էրկու մնանք չոլեր... /ՁՄ 86/

Այսպիսով, Մ. Գալշոյանի քննարկված ստեղծագործություններում տեղ են գտել.

1. Նեղ բարբառներ (զուտ գավառական), հիմնականում Սասնո և Մշո բարբառներին հատուկ բառեր, որոնցով խոսում են տվյալ գավառալեզուն ներկայացնող հերոսները, ինչպես ` խլսել, ծոցվեր, նալբանդ, չութ, չթվոր, պառեկ, ..........................

2. Ընդհանուր բարբառային և ժողովրդախոսակցական լեզվի բառեր, ինչպես` ալան-թալան, գելխեղդ, թարկել, կլպել, կուժ ու կուլա, կող ու կոշտ, հերսոտել, ճիրել, նախշուն, .........................

3. Բարբառային զանազան հնչյունափոխությունների ենթարկված բնիկ....................

4. Սասունցիների բարբառում հաճախ գործածվող, ինչպես` բեթար բողազ, թազա, թաո, խանչալ, խարջ, հարամ, ղալաթ, ............

Իր խոսքին ժողովրդայնություն, պարզություն հաղորդելու նպատակով Մ. Գալշոյանը դիմել է ոչ միայն բարբառին, այլև ժողովրդական ծագում ունեցող լեզվաարտահայտչական տարբեր միջոցների` հարադրավոր բայերի, կրկնավորների, բառային հարակրկնությունների, դարձվածքների:

Հեղինակի ժողովրդական լեզվամտածողությամբ է պայմանավորված նաև իր ստեղծագործություններում թևավոր խոսքերի, առածների ու ասացվածքների, ժողովրդական խաղիկների ու երգերի գործածությունը: