ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ
1869-1923
Հովհաննես
Թադեւոսի Թումանյան
՝ հայ մեծագույն
գրող ու բանաստեղծ,
հասարակական
գործիչ: Ծնվել
է 1869 թվականի
փետրվարի 7-ին,
Լոռվա Դսեղ
գյուղում`
հոգեւորականի
ընտանիքում:
Նախնական
կրթությունը
ստացել է հայրենի
գյուղում,
այնուհետեւ
Ջալալօղլու
(այժմյան՝
Ստեփանավան)
դպրոցում:
1883 թվականից
շարունակել
է ուսումը
Թիֆլիսի Ներսիսյան
Ճեմարանում,
սակայն նյութական
ծանր իրավիճակի
պատճառով 1887թ.
ստիպված եղավ
թողնել դպրոցը
եւ սկսեց աշխատել
Թիֆլիսի հայ
եկեղեցական
դատարանում,
այնուհետեւ
Հայ Հրատարակչական
միության գրասենյակում
(մինչեւ 1893թ):
Թումանյանը
սկսել է ստեղծագործել
80-ականների
կեսից, այդ
ժամանակ էլ
սկսում է համագործակցել
հայկական տարբեր
թերթերի ու
ամսագրերի
հետ: Լայն ճանաչում
է ձեռք բերում
"Բանաստեղծություններ"
հավաքածուի
(1-2 հատոր, 1890-92) լույս
տեսնելուց
հետո: Թումանյանի
գրական գործունեության
ամենահայտնի
շրջանն է համարվում
XIX դարի վերջին
տասնամյակը
– XX դարի սկիզբը:
Այդ ժամանակաշրջանում
է, որ Թումանյանը
հանդես է գալիս
որպես ժողովրդի
ստեղծագործական
ավանդույթների
վրա հիմնվող
բանաստեղծ:
Իր ստեղծագործություններից
շատերում,
նա նկարագրում
է նահապետական
օրենքներով
ապրող գյուղացիների
կյանքը, որը
լի է ներքին
ու հաճախ ողբերգական
հակասություններով:
Այդ թեմային
են նվիրված
Թումանյանի
այնպիսի պոեմները,
ինչպիսին են
“Մարոն” (1887, հրատարակվել
է 1892թ), “Լոռեցի
Սաքոն” (1889, հրատարակվել
է 1890թ), “Անուշ”
ողբերգությունը
(1890, հրատարակվել
է 1892թ):
Թումանյանի
պոեմներից,
բալադներից
ու հեքիաթներից
շատերի հիմքում
ընկած է ժողովրդական
բանահյուսությունը:
Օրինակ՝ “Թմկաբերդի
առումը” (1902, հրտ.
1905թ) հիմնված
է ժողովրդական
առասպելի վրա,
ինչպես նաեւ
“Ախթամար”, “Փարվանա”,
“Սասունցի
Դավիթ” պոեմները,
“Մի կաթիլ մեղր”
հեքիաթը:
1899 թվականին
բանաստեղծը
կազմակերպում
է "Վերնատուն"
գրական խմբակը,
որի անդամ
են դառնում
բազմաթիվ հայ
նշանավոր գրողներ
ու բանաստեղծներ:
XX դարի սկզբին
Թումանյանը
հայտնի է դառնում
նաեւ որպես
հասարակական
գործիչ: 1905-07 թվականներին
մասնակցում
է Բաքվի հայ-թաթարական
ընդհարումների
հաշտեցմանը:
Ցարական կառավարության
կողմից երկու
անգամ ձեռբակալվում
է (1908 եւ 1911) ու բանտ
նետվում:
1912–1921 թթ.՝ Հայ
գրողների կովկասյան
միության նախագահն
է: Արդեն Հայքի
խորհրդայնացումից
հետո դառնում
է Հայաստանին
օգնության
կոմիտեի նախագահ
(1921-22):
Հովհաննես
Թումանյանը
վախճանվել
է 1923 թ. մարտի
23-ին, 54 տարեկան
հասակում,
Մոսկվայում: