Ճրագը ձեռքը
ննջասենյակեն
ներս մտավ
ծերունի կինը:
Դուրսը գարնային
անձրևը կը
հոսեր լիատարափ.
դուրսը գաղջությունն
ու մութը ծովացեր
էին: Հերաձակ
անձրևը ջուրի
վեժքեր կը
ցրցքներ ապակիներու
վրա, պատերուն
վրա, մայթերուն
ու տանիքներուն
վրա:
Ծերուհին լուսակալի
վրա դրավ ճրագը
ու գնաց պատուհանին
հպեց ճակատը.
որքա՜ն պետք
ուներ այդ
զովացքին:
Տարափը կը
տենդոտեր ու
մտրակներու
հույլի մը
պես կը շաղեր
սալարկին սպիտակ
քամակին վրա,
և հետո չարաճճի
ձեռքի մը նման
գգվական ծեծիկներ
կու տար ապակիներու
երեսին:
Ծերուհին ընդերկար
մնաց այդ դիրքին
մեջ, ճակատը
ապակիին հեց,
նայվածքին
նշույլը դուրսի
մութին ու
գաղջության
մեջ տարտամած
և կամ` մերթ`
կայծակներու
քրքում և օձագիծ
խաղերեն լուսավառած:
Ծերուհին ընդերկար
մնաց այդ դիրքին
մեջ, հոգին
անսահմանելի
անդոհով մը
պրկված:
Անձրևի հոսքերը
կը վերսկսեին
խաղալ տանիքներուն
հետ, բույսերուն
ու ծառերուն
հետ, մայթին
ու մութին
հետ: Ու կը վերադառնային
ցպրտալ ու
արցունքոտիլ
ապակիներուն
վրա. և երկնային
ջուրը իր փափուկ
զովությունով
կը փայփայեր
ծերուհիին
ճակատը, կըսթափեցներ
զայն իր խոհանքեն:
Եվ երկնային
ջուրը հմայական
ձեռքի մը պես`
լուսեղեն տեսլիլ
մը կ’առկախեր
հանկարծ խավարին
մեջ. քաղցր
ու դժնդակ
պայծառություն,
որ կը շրջագծեր
մեղրանույշ
ու նրբագիծ
դեմքը իր թոռնուհիին:
Եվ ի±նչ տեսիլ
կրնար թելադրել
իրեն գիշերային
այս մենությունը,
եթե ոչ անորը:
Ահա՜ տասներկու
տարիե ի վեր
ցերեկներն
իսկ անոր երազովը
կը մտաթափառեր...
Տեսիլքը` վայրկենական`
ժպտեր ու գացեր
էր սակայն,
դուրսը լեզու
ելեր էր դարձյալ
ջուրերուն
խուժող բարբառը.
ու ծերուհին
հեղ մըն ալ
կը պարուրվեր
իր մտահոգությանց
անարև ու տրտում
մշուշով: Երբեմն
կը ցնցվեր
թեթևակի. կը
բաժնվեր քիչ
մը ապակիեն,
բայց ճակատին
ջերմությունը`
հանկարծորեն
զգացված` դարձյալ
կը մոտեցներ
զինքը պատուհանին,
ու նայվածքները
անգամ մըն
ալ կ’ընկղմվեին
մութին մեջ...
*
* *
Աշտանակին
մոմը սպառելու
մոտ էր. սենյակին
լույսը հետզհետե
կ’անոսրա-նար,
քանի մը նշույլներ
տակավին կ’ոգևորեին:
Հանկարծ սենյակը
մթագնեցավ,
ծերուհին արթնցավ
իր մտածությանց
քունեն. որքա¯ն
ատեն մնացված
կրնար ըլլալ
այդպես պատուհանին
առջև. ո՜վ գիտե:
–Տե՜ր Աստված,
զորությանդ
մեռնիմ, վաղը
պայծառ արև¯
մը... Վաղը սու¯րբ,
սու՛րբ օր
մը տայիր...
Ու բաժանվեցավ
պատուհանեն,
ու մութին
մեջ Լույսին
առջև ծնրադրեց,
հոգեկան հորձանք
մըն էր իր աղոթքը,
որ մերթ զգայության
ալիք մը կ’ըլլար
ու կը տարուբերեր
հոգիին մեջ
և կամ մերթ
բառերու շուշանական
փրփուրովը
կը ծաղկեր
իր շուրթերուն
վրա...
–Հիսո՜ւս Քրիստոս,
զորությա՜նդ
մեռնիմ, Սո՜ւրբ
Աստվածամայր,
բարեխո՜ս եղիր,
ամենակարո՜ղ
Տեր, դուն գիտես...
ուզածս տո՜ւր
հոգիս առ, ուզածս
տուր հոգիս
առ...
Աղոթքը լմնցավ,
ծուփքը հանդարտեր
էր անշուշտ
ու հոգին թեթևցեր,
այսքան տարիե
ի վեր ուրիշ
ի±նչ ամոքանք
ուներ արդեն
այս վշտագնած
հոգին:
Մութին մեջ
խարխափելով
լուցկիին տուփը
գտավ ծերուհին,
լամպարը վառեց
ու սեղանին
առջև նստավ.
դեմքեն կը
զգացվեր գոհունակությունը,
իր դեմքեն`
որ գրեթե կը
ճառագայթեր
այլևս: Իր դողդոջուն
ձեռքերով գզրոց
մը բացավ, պահարան
մը դուրս հանեց,
բացավ, լուսանկար
մը մարմարին
վրա դրավ, հետո
մոտեցուց լամպարին.
մեռած աղջկանը
պատկե՜րն էր:
Կաղամախի նազելի
հասակ մը, ճաճանչագեղ
դեմք մը, գլխուն
վրա հորդառատ
պտույտք մը
վարսերու`
որոնց փափկությունը
շոշափելի զգայություն
մը կը դառնար
գրեթե, աչքերը`
թանկագին քար,
զույգ մը խոշոր
կայլակներ`
առույգ ու
տխրագին բոցով:
Ծերուհին կը
նայեր, կը նայեր,
կը նայեր, ու
տամուկ թարթիչները
կը ծիածանվեին
լամպարին դեղձան
լույսին տակ:
Գիշերային
աղոթքեն վերջ
իր մյուս պաշտամունքը
եղած էր այդ
լուսանկարը.
նորեն ու նորեն
կը նայեր անոր,
լույսին կը
մոտեցներ,
կը հեռացներ,
զանազան դիրքեր
կու տար, քովնտի
կը նայեր, շեշտակի
կը նայեր, դառնորեն
կը ժպտեր, ցավագին
կը շարժեր
գլուխը, նորանոր
վերհիշումներ
կ’ունենար
անոր կյանքեն,
կը վերապրեցնե՜ր
զայն ամեն
գիշեր: Եվ ամեն
գիշեր, ամենմեկ
նայելուն,
նոր խանդաղատանք
մը կըզգար
ու կենդանագիրը
կը մոտեցներ
անդադար աչքերուն
ու շուրթերուն,
շուրթերուն
ու աչքերուն...
*
* *
Այս գիշերվան
հափշտակությունը
սակայն ամեն
օրվանը չէր,
պատկերը անշնչացած
սիրելիի մը
հուշքին լուսագրությունը
չէր մինակ
այս անգամ:
Այս անգամ
լուսանկարը
բոլորովին
կ’անձնանար
կարծես, մազերը
ոսկի-շագանակագույն
շողեր կ’առնեին,
աչքերը` մեղույշ,
վառվռուն կենդանություններ,
արյունը վարդագույն
կը մշշանար
այտերուն ու
ձեռքերուն
վրա, շնորհալի
ամբողջը կը
նորաստեղծվեր:
Որովհետև այս
գիշեր մանավանդ,
պատկերը իր
զավակը չէր
միայն, այլ
և թոռնուհին`
Արփինե՜ն,
ա՜հ, Արփինե՜ն,
որուն անունը
մինակ կրցեր
էր պահել իր
մտքին հեռավոր
մեկ խորշին
մեջ, իր սրտին
մոտավոր մեկ
անկյունին
ծոցը: Արփինեն,
իրեն համար,
իր աղջկանը
ցո՛լքը մինակ
կրնար ըլլալ,
նույն վարսերով,
նույն շարժուձևով,
նու¯յն հոգիով:
Աղջկանը մահեն
վերջ, թոռնիկին
առաջին մանկութենեն
ասդին, այլ
ևս տեսած չէր
զայն, չէ¯ին
թողուր որ
տեսնե: Արփինեին
հայրը, որ կնոջ
մահեն վերջ
հեռավոր արվարձան
մը փոխադրված`
անգամ մը ճամբել
տված էր մեծմայրիկը,
որ իր թոռնիկը
ողջագուրել
գացեր էր` աղապատանքով
լեցուն, ու
գլխիկո¯ր ետ
դարձեր էր`
կարոտով ու
կսկիծով զեղուն.
այդ օրեն ի
վեր ահա տասներկու
տարի է, որ զայն
վերստին տեսած
չէր: Ահա՛ տասներկու
տարիե ի վեր
գրեթե ամեն
շաբաթ սիրտմաշուքով
կ’ելլեր գյուղին
զառիվերեն,
թոռնիկին տան
դուռը կը բաղխեր,
ու... կը ճամբվե՜ր,
չեխով ու լուտանքո՜վ
կը ճամբվեր.
ամեն անգամ
սպառնալիքը
խիստ ու վճռական
եղավ: Հույսը
չկտրեց նորեն,
չդադրեցուց
իր այցելությունները,
իր ուխտագնացությունները.
ա՜լ դուռը
չէր զարներ.
տունին շուրջը
կը դեգերեր,
իր հույսը
դիպվածն էր
մինակ, հեռուեն
թերևս կարենար
տեսնել սիրելի
դեմքը, մազերուն
մեկ գիսա՜կը
գոնե:
Տարիներով
այսպես պարապ
գնաց եկավ
մեծմայրիկը.
Արփինեն մեծցեր
ու դպրոց կ’երթար.
անգամ մը ելավ
նույն իսկ
դպրոց գնաց.
§Օրիորդին
տերտս հասկցնեմ,
հելպեթ կը
թողու...¦: Ես Արփինեին
մեծմայրիկն
եմ ըսավ. շատ
իսկ էր հայտարարությունը.
ներս չառին
զինքը. տնտես
ախպարը բաներ
մը մրթմրթաց,
չըլլար, չի
կա՛, ըսավ. վարժուհին
վերի պատուհանը
նստած` իր ակնոցին
տակեն անտարբեր
կը դիտեր ծեր
կնոջ հուսահատ
վերադարձը...
Ծերուհին անգամ
մըն ալ հուսախաբ
կ’ըլլար, որովհետև
ամեն ինչ նախագուշակված
ու պատվիրված
էր արդեն...
Բայց սերը
հուսահատիլ
գիտե±. տարիները
անցեր էին,
թոռնիկն ալ
մեծցած կ’լլար
հարկավ, չճանչցվելու
աստիճան մեծցած.
ծերուհին չէր
հուսահատեր
սակայն. գեթ
հեռուեն անոր
դեմքը ընդնշմարե¯ր.
հավատքի պես
կըզգար թե
պիտի ճանչնար
զայն:
Վերջին անգամ
երբ դարձյալ
կատարած էր
վերելքը, թոռնիկին
դրացուհիներեն
մեկը հետաքրքրված
ներս առեր
էր զինքը ու
տերտը հասկցե՜ր:
Եվ արդեն շատոնց
ծերունի կինը
ուշադրության
առարկա եղեր
էր. ո±վ էր այդ
սևավոր կինը`
որ կանոնավորապես
կու գար կը
դեգերե այդ
կողմերը. իրարու
մեջ փսփսացեր,
հետաքրքրվեր,
հասկցեր էին
վերջապես դրացուհիները.
Արփինեին մեծմայրի՜կն
է եղեր. և անոնցմե
մեկուն սիրտը
չէր դիմացեր
այս անգամ,
ներս կանչեր
էր մեծմայրիկը,
սփոփեր ու
Արփինեն տեսնելու
ժամադրություն
մը խոստացեր
էր. օհ, ի՜նչ
ուրախություն,
վերջապես պիտի
տեսներ իր
ձագուկը, իր
խուզի՜ն. հոգ
չէ թե հեռուեն
մինակ, դրացի
տան պատուհանեն`
որուն դիմաց
կայնած կ’երևակայեր
արդեն իր սիրական
սրտահատորը:
–Ո՜ւյ, Աստըծու
խնտաք հեմեն,
հիմա խենթանամ
պըտոր...
Աստըծո՜ւ խնտաք,
Աստըծո՜ւ խնտաք,
ըսեր ու մեկներ
էր:
Ու վաղը ժամադրության
օրն էր. լուսանկարը
անգամ մըն
ալ համբուրեց,
լամպարը մարեց
ու քնացավ
ծերուհին,
երջանիկ քնացավ:
*
* *
Առտվան դեմ
անձրևները
դադրեր էին,
անամպ ու միափայլ
կապույտին
վրա արևը վիժակի
մը պես կը նշուլարձակեր.
առտվան սյուքը`
գարնային ծաղիկներու
բուրումով
խնկավետ` հեշտագին
կը զովանար:
Ծերուհին,
որ բաց պատուհանին
առջև հագված,
պատրաստ նստեր
էր և արևածագին
կըսպսեր անհամբեր`
վերջապես գոհունակ
ու լայն շունչ
մը առավ. ուրեմն
ահա պիտի երջանկանա՜ր:
Դողով ու նախազգացումով
լեցուն` խաչ
հանեց ու ճամբա
ինկավ. շոգենավե-րուն
հեռավոր սույլին
հետ կը փութացներ,
տենդոտ ու
անգիտակից
գրեթե:
Ղալաթիա հասեր
էր. առաջին
մտածումը եղավ
մոմ մը վառել
Ամեափրկիչին.
ահա՜ մոտեցեր
էր իր սիրական
գաղափարին
իրականացման,
մոմ մը չվառե±ր:
Աղոթքը ըրավ,
ժամեն դուրս
ելավ, շոգենավ
կա±ր: Ճիշտ ժամանակին
կը հասներ,
տոմսակը առավ,
ներս նետվեցավ.
նույն պահուն
վերջին սույլը
կ’արձակվեր,
ու շոգենավը
մեկնած էր
արդեն:
Առտվան հաճելի
արև մը կ’ողողեր
խցիկը, ուր
ծերուհին նստած
էր` մինա՜կ`
իր երջանիկ
ակնկալության
ու խռովքին
հետ: Վոսփորը
ոսկիով զանակված
կապույտ ու
երկարաձիգ
շալի մը պես
կը վետվետեր.
նոր կտրված
ձմերուկի հեշտավետ
բույր մը կ’արտածորեր
ծովը. շոգենավը
կ’երթար թևաբախ`
ծիրկաթինին
ձյունաթույր
ուրախությունը
ձգած իր ետևեն:
–Յուսկյուտա՜ր...
Առտվան ցանցառ
ուղևորներուն
մեջ ծերուհին
առաջինը եղավ
դուրս ցատկող:
Վերելքը վայկենական
երևցավ իրեն,
բան մը չտեսավ
ճամբուն վրա,
բան մը չլսեց:
Առաջին բանը
որ զինքը հափշտակութենեն
արթնցուց`
ձայնը եղավ
զանգակին,
որուն կոճակին
կը հպեր իր
դողդոջուն
ձեռքը:
Ճիշդ ժամանակին
հասեր էր. Արփինեն
արդեն դիմացի
պատուհանեն
կը խոսակցեր
բարի դրացուհիին
աղջկան հետ:
Պետք եղավ
որ քիչ մը սպասի
ծերուհին,
շունչ մը առնե,
սուրճ մը խմե,
հետո ըսին
որ կրնա պատուհանին
առջև նստիլ
ու սպասել,–
չուզեցին հանկարծակիի
բերել:
Բայց իր հոգիեն
կը լսեր արդեն
թե Արփինեն
արդեն հոն
էր. կթոտելով
ու շնչահատ`
ելավ վերի
հարկը պատուհանին
առջև. արևը
լիաշող կը
ծավալեր, և
անոր շլացքին
մեջեն ծերուհին
ընդնշմարեց
սակայն իր
հոգիին երազը.
ա՜յնքան ատեն
իրականությունը
երազ մը մինակ
երևցած էր
իրեն. ուրեմն
Արփինեն էր
անիկա, իր սրտահատոր
թոռնուհին`
Արփինեն...
–Ո՜ւյ, արևուդ
կշտանամ, լուսերու
պես աղջիկ,
թպխսի մարն
է, պոյըդ, պոսըդ
սիրեմ... ֆուլիա
մազերդ սիրեմ,
հոգիդ սիրեմ,
զավա՛կս, ձագու՛կս...
պոյդ պոսդ
սիրեմ... ֆուլիա
մազե՜րդ սիրեմ...
լուսերո՜ւ
պես աղջիկ,
լուսերու՛
պես աղջիկ...
Օ՜հ, շա՛տ էր
այսքան ուրախություն
հեք սրտի մը
համար, որ այնքան
ծարավ, ծարավ`
հանկարծորեն
կը լենար և
կը զեղուր: