Վերջանում է լ բաղաձայնով, որից առաջ ընկնում է ա, ե, ի ձայնաւորներից մէկը, որոնք կոչւում են լծորդ:
Անորոշ դերբայը բայանուն է և հոլովւում է, ենթարկւելով ու հոլովման (գնալ, գնալու, գնալուց, գնալով, գնալում):
Իլ վերջաւորութեան տեղ սովորաբար գործ է ածւում ել՝ աշխատիլ, խօսիլ, ծաղկիլ - աշխատել, խօսել, ծաղկել:
Ուստի բայի մասին խօսելիս միշտ գործ է ածւում նրա անորոշ դերբայը:
ԱՆԿԱՏԱՐ ԴԵՐԲԱՅ. - Անկատար դերբայը ցոյց է տալիս ընթացքի մէջ գտնւող գործողութեան կամ եղելութեան գաղափարը՝ օրինակ՝ գրում, կարդում, նկարում, կարում և այլն:
Անկատար դերբայը առանձին և անկախ չի գործ ածւում, այլ օժանդակ բայի հետ (եմ, ես, է, ենք, էք, են) միասին կազմում է ստորոգեալ. օրինակ՝ նա գրում է դասը: Հայկը կարդում է գիրքը:
Անկատար դերբայի վերջաւորութիւնն է՝ ում, և իս (սովորաբար ասւում է լիս) օրինակ՝ խաղոմ, գրում, տեսնելիս, կարդալիս:
ԱՊԱՌՆԻ ԴԵՐԲԱՅ. - Ապառնի դերբայը բայիմաստի հետ ցոյց է տալիս կատարելիք գործողութեան կամ եղելութեան դեռ նոր կատարելու դիտաւորութիւնը: Ապառնի դերբայը երկու վերջաւորութիւն ունի ու և իք (առահասարակ ասւում է լու լիք). օրինակ՝
գրելու-գրելիք, կարդալու-կարդալիք, խմելու-խմելիք և այլն:
ԱՆՑԵԱԼ ԴԵՐԲԱՅ. - Անցեալ դերբայը բայական իմաստի հետ ցոյց է տալիս և եղելութեան կատարւած վերջացած լինելը: Ունի երկու վերջաւորութիւն. վաղակատար՝ ել, յարակատար՝ ած. օրինակ՝ գնացել, գնացած, նստել, նստած: Երկու ձևն ևս եմ օժանդակ բայի հետ կազմում են սահմանական եղանակի 1. Վաղակատար ներկայ կամ լոկ Վաղակատար և 2. Վաղակատար անցեալ. ապա 1. Յարակատար ներկայ կամ լոկ յարակատար և 2. Յարակատար անցեալ ժամանակները:
ԵՆԹԱԿԱՅԱԿԱՆ ԴԵՐԲԱՅ. - Ենթակայական դերբայը բայի իմաստի հետ ցոյց է տալիս անող կամ եղող լինելու գաղափար: Վերջաւորութիւնն է ող. օրինակ՝ գնացող, կարդացող, խօսող:
ՎԱՐԺՈՒԹԻՒՆ. – Խոնարհել հետևյալ բայերը բոլոր եղանակներով և ժամանակներով՝
Բայի փոփոխումներն եղանակով, ժամանակով, թւով և դէմքով՝ կոչւում է խոնարհումն: Մի բայ խոնարհել, նշանակում է ասել այն բոլոր ձևերը, որ կարող է ունենայ բայը: Բայի ձևերը ցոյց են տալիս՝ դէմք, թիւ, եղանակ, ժամանակ և դերբայ:
Խոնարհման ձևերը իրենց կազմութեան նայելով բաժանւում են երկու տեսակի՝ պարզ ժամանակներ և բաղադրեալ ժամանակներ:
Պարզ ժամանակները կազմւած են միայն մի բայից. օրինակ՝ կարդացի, կարդացիր, կարդաց. գրեմ, գրես, գրէ:
Բաղադրեալ ժամանակները կազմւում են մէկից աւելի բառերից և այդպիսիներն իրարից անջատ են գրւում. օրինակ՝ կարդում եմ, կը կարդամ, պիտե կարդամ, կարդացել եմ, կարդացած եմ և այլն:
Պարզ ժամանակներն են՝
Միւս բոլոր եղանակները և ժամանակները բաղադրեալ են:
Եմ և լինել բայերը նախադասութեան մէջ կրկնակի պաշտօն են կատարում. նրանք երբեմն ստորոգեալ են, երբ առարկայի էութիւնն են յայտնում. այդ պատճառով էլ կոչւում են էական բայեր. օրինակ՝ ո՞վ է - Ես եմ, դու ես, նա է, նա կը լինի, նրանք կը լինեն: Երբեմն էլ էական բայերը ենթական և բայ ստորոգեալը միմեանց կապակցում են, կամ օգնում են միւս բայերը խոնարհելու, ուստի կոչւում են օժանդակ բայեր, այսինքն օգնող բայեր:
Նախքան ընդհանուր բայերի խոնարհման անցնելը անհրաժեշտ է իմանալ օժանդակ բայերի խոնարհումը, որովհետև միւսներից աւելի գործածական են, բացի դրանից միւս բայերի խոնարհման մէջ էլ դեր են կատարում:
ՆԵՐԿԱՅ |
ԱՆՑԵԱԼ ԱՆԿԱՏԱՐ |
|||
Եզակի |
Յոգնակի |
Եզակի |
Յոգնակի |
|
լինում եմ |
լինում ենք |
լինում էի |
լինում էինք |
|
գրում ես |
լինում էք |
լինում էիր |
լինում էիք |
|
գրում է |
լինում են |
լինում էր |
լինում էին |
|
ԱՊԱՌՆԻ |
ԱՊԱՌՆԻ ԱՆՑԵԱԼ |
|||
Եզակի |
Յոգնակի |
Եզակի |
Յոգնակի |
|
լինելու եմ |
լինելու ենք |
լինելու էի |
լինելու էինք |
|
լինելու ես |
լինելու էք |
լինելու էիր |
լինելու էիք |
|
լինելու է |
լինելու են |
լինելու էր |
լինելու էին |
|
ՎԱՂԱԿԱՏԱՐ |
ՎԱՂԱԿԱՏԱՐ ԱՆՑԵԱԼ |
|||
Եզակի |
Յոգնակի |
Եզակի |
Յոգնակի |
|
եղել եմ |
եղել ենք |
եղել էի |
եղել էինք |
|
եղել ես |
եղել էք |
եղել էիր |
եղել էիք |
|
եղել է |
եղել են |
եղել էր |
եղել էին |
|
ՅԱՐԱԿԱՏԱՐ |
ՅԱՐԱԿԱՏԱՐ ԱՆՑԵԱԼ |
|||
Եզակի |
Յոգնակի |
Եզակի |
Յոգնակի |
|
եղած եմ |
եղած ենք |
եղած էի |
եղած էինք |
|
եղած ես |
եղած էք |
եղած էիր |
եղած էիք |
|
եղած է |
եղած են |
եղած էր |
եղած էին |
ԱՆՑԵԱԼ ԿԱՏԱՐԵԱԼ |
||
Եզակի |
Յոգնակի |
|
եղայ |
եղանք |
|
եղար |
եղաք |
|
եղաւ |
եղան |
|
ՀՐԱՄԱՅԱԿԱՆ ԵՂԱՆԱԿ |
||
(Ունի միայն երկրորդ դէմք) |
||
Եզակի |
Յոգնակի |
|
եղիր |
եղէք |
ԸՂՁԱԿԱՆ (ՍՏՈՐԱԴԱՍԱԿԱՆ) ԵՂԱՆԱԿ |
|||
ԱՊԱՌՆԻ ԱՊԱՌՆԻ ԱՆՑԵԱԼ |
|||
Եզակի |
Յոգնակի |
Եզակի ի |
Յոգնակ |
լինեմ |
լինենք |
լինէի |
լինէինք |
լինես |
լինէք |
լինէիր |
լինէիք |
լինէ (ի) |
լինեն |
լինէր |
լինէին |
ԵՆԹԱԴՐԱԿԱՆ ԵՂԱՆԱԿ |
|||
ԱՊԱՌՆԻ ԱՊԱՌՆԻ ԱՆՑԵԱԼ |
|||
Եզակի |
Յոգնակի |
Եզակի ի |
Յոգնակ |
կը լինեմ |
կը լինենք |
կը լինէի լինէինք |
կը |
կը լինես |
կը լինէք |
կը լինէիր լինէիք |
կը |
կը լինէ (ի) |
կը լինեն |
կը լինէր լինէին |
կը |
ՀԱՐԿԱԴՐԱԿԱՆ ԵՂԱՆԱԿ |
|||
ԱՊԱՌՆԻ ԱՊԱՌՆԻ ԱՆՑԵԱԼ |
|||
Եզակի |
Յոգնակի |
Եզակի ի |
Յոգնակ |
պիտի լինեմ |
պիտի լինենք լինէինք |
պիտի լինէի |
պիտի |
պիտի լինես |
պիտի լինէք լինէիք |
պիտի լինէիր պիտի |
|
պիտի լինէ (ի) |
պիտի լինեն լինէին |
պիտի լինէր |
պիտի |
ԴԵՐԲԱՅՆԵՐ
Անորոշ՝ լինել
Աանկատար՝ լինում, լինելիս
Ապառնի՝ լինելու, լինելիք
Անցեալ՝ եղել, եղած
Ենթակայական՝ լինող, եղող:
ԵԼ, ԱԼ ԵՆԱԼ, ԱՆԱԼ ՎԵՐՋԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ
ԲԱՅԵՐԻ ԽՈՆԱՐՀՈՒՄԸ
ԸՆԴԱՀԱՆՈՒՐ ՊԱԿՏԵՐ
Ա. Խոնարհում Բ. Խոնարհում Գ. Խոնարհում Դ. Խոնարհում
ՍԱՀՄԱՆԱԿԱՆ ԵՂԱՆԱԿ
Ներկայ
գրել |
կարդալ |
մօտենալ |
բարկանալ |
գրում եմ |
կարդում եմ |
մօտենում եմ |
բարկանում եմ |
գրում ես |
կարդում ես |
մօտենում ես |
բարկանում ես |
գրում է |
կարդում է |
մօտենում է |
բարկանում է |
գրում ենք |
կարդում ենք |
մօտենում ենք |
բարկանում ենք |
գրում էք |
կարդում էք |
մօտենում էք |
բարկանում էք |
գրում են |
կարդում են |
մօտենում են |
բարկանում են |
գրում էի |
կարդում էի |
մօտենում էի |
բարկանում էի |
|
գրում էիր |
կարդում էիր |
մօտենում էիր |
բարկանում էիր |
|
գրում էր |
կարդում էր |
մօտենում էր |
բարկանում էր |
|
գրում էինք |
կարդում էինք |
մօտենում էինք |
բարկանում էինք |
|
գրում էիք |
կարդում էիք |
մօտենում էիք |
բարկանում էիք |
|
գրում էին |
կարդում էին |
մօտենում էին |
բարկանում էին |
գրելու եմ |
կարդալու եմ |
մօտենալու եմ |
բարկանալու եմ |
գրելու ես |
կարդալու ես |
մօտենալու ես |
բարկանալու ես |
գրելու է |
կարդալու է |
մօտենալու է |
բարկանալու է |
գրելու ենք |
կարդալու ենք |
մօտենալու ենք |
բարկանալու ենք |
գրելու էք |
կարդալու էք |
մօտենալու էք |
բարկանալու էք |
գրելու են |
կարդալու են |
մօտենալու են |
բարկանալու են |
գրելու էի |
կարդալու էի |
մօտենալու էի |
բարկանալու էի |
գրելու էիր |
կարդալու էիր |
մօտենալու էիր |
բարկանալու էիր |
գրելու էր |
կարդալու էր |
մօտենալու էր |
բարկանալու էր |
գրելու էինք |
կարդալու էինք |
մօտենալու էինք |
բարկանալու էինք |
գրելու էիք |
կարդալու էիք |
մօտենալու էիք |
բարկանալու էիք |
գրելու էին |
կարդալու էին |
մօտենալու էին |
բարկանալու էին |
գրել եմ |
կարդացել եմ |
մօտեցել եմ |
բարկացել եմ |
գրել ես |
կարդացել ես |
մօտեցել ես |
բարկացել ես |
գրել է |
կարդացել է |
մօտեցել է |
բարկացել է |
գրել ենք |
կարդացել ենք |
մօտեցել ենք |
բարկացել ենք |
գրել էք |
կարդացել էք |
մօտեցել էք |
բարկացել էք |
գրել են |
կարդացել են |
մօտեցել են |
բարկացել են |
գրել էի |
կարդացել էի |
մօտեցել էի |
բարկացել էի |
գրել էիր |
կարդացել էիր |
մօտեցել էիր |
բարկացել էիր |
գրել էին |
կարդացել էին |
մօտեցել էին |
բարկացել էին |
գրել էինք |
կարդացել էինք |
մօտեցել էինք |
բարկացել էինք |
գրել էիք |
կարդացել էիք |
մօտեցել էիք |
բարկացել էիք |
գրել էին |
կարդացել էին |
մօտեցել էին |
բարկացել էին |
գրած եմ |
կարդացած եմ |
մօտեցած եմ |
բարկացած եմ |
գրած ես |
կարդացած ես |
մօտեցած ես |
բարկացած ես |
գրած է |
կարդացած է |
մօտեցած է |
բարկացած է |
գրած ենք |
կարդացած ենք |
մօտեցած ենք |
բարկացած ենք |
գրած էք |
կարդացած էք |
մօտեցած էք |
բարկացած էք |
գրած են |
կարդացած են |
մօտեցած են |
բարկացած են |
գրած էի |
գրած էի |
մօտեցած էի |
բարկացած էի |
գրած էիր |
գրած էիր |
մօտեցած էիր |
բարկացած էիր |
գրած էր |
գրած էր |
մօտեցած էր |
բարկացած էր |
գրած էինք |
գրած էինք |
մօտեցած էինք |
բարկացած էինք |
գրած էիք |
գրած էիք |
մօտեցած էիք |
բարկացած էիք |
գրած էին |
գրած էին |
մօտեցած էին |
բարկացած էին |
գրեցի |
կարդացի |
մօտեցայ |
բարկացայ |
գրեցիր |
կարդացիր |
մօտեցար |
բարկացար |
գրեց |
կարդաց |
մօտեցաւ |
բարկացաւ |
գրեցինք |
կարդացինք |
մօտեցանք |
բարկացանք |
գրեցիք |
կարդացիք |
մօտեցաք |
բարկացաք |
գրեցին |
կարդացին |
մօտեցան |
բարկացան |
գրի´ր |
կարդա´ |
մօտեցի´ր |
բարկացի´ր |
գրեցէ´ք |
կարդացէ´ք |
մօտեցէ´ք |
բարկացէ´ք |
մի´ գրիր |
մի´ կարդայ |
մի´ մօտենայ (ր) |
մի´ բարկանայ (ր) |
մի´ գրէք |
մի´ կարդաք |
մի´ մօտենաք |
մի´ բարկանաք |
գրեմ |
կարդամ |
մօտենամ |
բարկանամ |
||
գրես |
կարդաս |
մօտենաս |
բարկանաս |
||
գրէ |
կարդայ |
մօտենայ |
բարկանայ |
||
գրենք |
կարդանք |
մօտենանք |
բարկանանք |
||
գրէք |
կարդաք |
մօտենաք |
բարկանաք |
||
գրեն |
կարդան |
մօտենան |
բարկանան |
գրէի |
կարդայի |
մօտենայի |
բարկանայի |
գրէիր |
կարդայիր |
մօտենայիր |
բարկանայիր |
գրէր |
կարդար |
մօտենար |
բարկանար |
գրէինք |
կարդայինք |
մօտենայինք |
բարկանայինք |
գրէիք |
կարդայիք |
մօտենայիք |
բարկանայիք |
գրէին |
կարդային |
մօտենային |
բարկանային |
կը գրեմ |
կը կարդամ |
կը մօտենամ |
կը բարկանամ |
կը գրես |
կը կարդաս |
կը մօտենաս |
կը բարկանաս |
կը գրէ |
կը կարդայ |
կը մօտենայ |
կը բարկանայ |
կը գրենք |
կը կարդանք |
կը մօտենանք |
կը բարկանանք |
կը գրէք |
կը կարդաք |
կը մօտենաք |
կը բարկանաք |
կը գրեն |
կը կարդան |
կը մօտենան |
կը բարկանան |
պիտի գրէի |
պիտի կարդայի |
պիտի մօտենայի |
պիտի բարկանայի |
պիտի գրէիր |
պիտի կարդայիր |
պիտի մօտենայիր |
պիտի բարկանայիր |
պիտի գրէր |
պիտի կարդար |
պիտի մօտենար |
պիտի բարկանար |
պիտի գրէինք |
պիտի կարդայինք |
պիտի մօտենայինք |
պիտի բարկանայինք |
պիտի գրէիք |
պիտի կարդայիք |
պիտի մօտենայիք |
պիտի բարկանայիք |
պիտի գրէին |
պիտի կարդային |
պիտի մօտենային |
պիտի բարկանային |
պիտի գրեմ |
պիտի կարդամ |
պիտի մօտենամ |
պիտի բարկանամ |
պիտի գրես |
պիտի կարդաս |
պիտի մօտենալ |
պիտի բարկանաս |
պիտի գրէ |
պիտի կարդայ |
պիտի մօտենայ |
պիտի բարկանայ |
պիտի գրենք |
պիտի կարդանք |
պիտի մօտենանք |
պիտի բարկանանք |
պիտի գրէք |
պիտի կարդաք |
պիտի մօտենաք |
պիտի բարկանաք |
պիտե գրեն |
պիտի կարդան |
պիտի մօտենան |
պիտի բարկանան |
պիտի գրէի |
պիտի կարդայի |
պիտի մօտենայի |
պիտի բարկանայի |
պիտի գրէիր |
պիտի կարդայիր |
պիտի մօտենայիր |
պիտի բարկանայիր |
պիտի գրէր |
պիտի կարդար |
պիտի մօտենար |
պիտի բարկանար |
պիտի գրէինք |
պիտի կարդայինք |
պիտի մօտենայինք |
պիտի բարկանայինք |
պիտի գրէիք |
պիտի կարդայիք |
պիտի մօտենայիք |
պիտի բարկանայիք |
պիտի գրէին |
պիտի կարդային |
պիտի մօտենային |
պիտի բարկանային |
Ոչ, չը, մի՝ բառերը դրւելով բայի վրայ՝ բացի ցոյց տւած դրական եղելութիւնը բացասում են, այսինքն հերքում, մերժում են. օրինակ՝
Դրական |
Բացասական |
|
ասաց |
չասաց |
|
ասում է |
ոչ ասում է |
|
խօսում է |
ոչ խոսում է |
|
գնացէ´ք |
մի´ գնաք |
Ոչ առանձին գործածութեամբ կարող է դրւել բոլոր ձևերի վրայ. մի դրւում է միայն հրամայականի վրայ, իսկ չը՝ մնացած ձևերի վրայ:
Բացասականի համար առանձին կազմութիւն ունեն միայն հրաամայական և ենթադրական եղանակները:
Հրամայական եղանակի բացասականը, որ կոչւում է արգելական, կազմւում է մի´ մակբայով: Վերջաւորութիւններն են՝ եզակի 2-րդ դէմքի համար ր, իսկ յոգնակի 2-րդ դէմքի համար ք: Երկու վերջաւորութիւններն ևս դրւում են լծորդի վրայ: Ե լծորդը եզակիում սովորաբար դառնում է ի. իսկ ի լծորդը կարող է ե-ի փոխւել. օրինակ՝
մի´ կարդար-մի´ կարդաք
մի´ գրիր (գրեր)- մի´ գրէք
մի´ խօսիր (խօսէր)-մի´ խօսէք
Եզակի ր վերջաւորութիւնը սովորաբար փոխւում է լ տառի, որ և խօսակցական լեզւի մէջ յաճախ դուրս է ընկնում: Ե լծորդը այս դէպքում միշտ ի լծորդի է փոխւում ինչպէս՝
մի´ կարդալ-մի´ կարդա(յ) մի´ գրիլ-մի´ գրի:
Ենթադրական եզակի բացասականը կազմւում է եմ օժանդակով և անորոշ դերբայով: Բացասական չ մակբայը դրւում է եմ բայի վրայ, որ սովորաբար դերբայից առաջ է ընկնում: Եզակի 3-րդ դէմքը միշտ չի ձևն ունի: Դերբայի ե լծորդը միշտ փոխւում է ի ձայնաւորի. օրինակ՝
Ապառնի |
Ապառնի-անցեալ |
||
չեմ գնալ |
չեմ գրիլ |
չէի գնալ |
չէի գրիլ |
չես գնալ |
չես գրիլ |
չէիր գնալ |
չէիր գրիլ |
չի գնալ |
չի գրիլ |
չէր գնալ |
չէր գրիլ |
չենք գնալ |
չենք գրիլ |
չէինք գնալ |
չէինք գրիլ |
չէք գնալ |
չէք գրիլ |
չէիք գնալ |
չէիք գրիլ |
չեն գնալ |
չեն գրիլ |
չէին գնալ |
չէին գրիլ |
Անորոշ դերբայի լ վերջաւորութիւնը խօսակցական երբեմն և գրական լեզւի մէջ յաճախ դուրս է ընկնում. օրինակ՝
չեմ գրի չեմ գնայ
Բաղադրեալ ժամանակների մէջ չը բացասականը գրւում է եմ օժանկակի վրայ, որ սովորաբար դերբայից առաջ է լինում. օրինակ՝ չեմ ասում, չես ասում, չէի ասում, չեմ ասել, չեմ ասելու և այլն: Ասած չեմ լինում, ասած չեն լինում և այլն:
Ներկայ |
Անկատ.-անց |
Ապառնի |
Ապառնի-անց. |
չեմ գրում |
չէի գրում |
չեմ գրելու |
չէի գրելու |
չես գրում |
չէիր գրում |
չես գրելու |
չէիր գրելու |
չի գրում |
չէր գրում |
չիր գրելու |
չէր գրելու |
չենք գրում |
չէինք գրում |
չենք գրելու |
չէինք գրելու |
չէք գրում |
չէիք գրում |
չէք գրելու |
չէիք գրելու |
չեն գրում |
չէին գրում |
չեն գրելու |
չէին գրելու |
Վաղակատար |
վաղ.-անց. |
Յարակատար |
Յար.-անց |
Անց.-Կատ. |
չեմ գրել |
չէի գրել |
չեմ գրած |
չէի գրած |
չգրեցի |
չես գրել |
չէիր գրել |
չես գրած |
չէիր գրած |
չգրեցիր |
չի գրել |
չէր գրել |
չի գրած |
չէր գրած |
չգրեց |
չենք գրել |
չէինք գրել |
չենք գրած |
չէինք գրած |
չգրեցինք |
չէք գրել |
չէիք գրել |
չէք գրած |
չէիք գրած |
չգրեցիք |
չեն գրել |
չէին գրել |
չեն գրած |
չէին գրած |
չգրեցին |
մի´ գրիր (գրեր) |
կարդա´ |
մի´ մօտեցիր |
մի´ բարկացիր |
մի/գրէք |
մի´ կարդացէք |
մի´ մօտեցէք |
մի´ բարկացէք |
Ապառնի |
Ապառ.-անց. |
Ապառնի |
Ապառնի-անց. |
չգրեմ |
չգրէի |
չեմ գրիլ (գրի) |
չէի գրիլ |
չգրես |
չգրէիր |
չել գրիլ |
չէիր գրիլ |
չգրէ |
չգրէր |
չի գրիլ |
չէր գրիլ |
չգրենք |
չգրէինք |
չեն գրիլ |
չէինք գրիլ |
չգրէք |
չգրէիք |
չէք գրիլ |
չէիք գրիլ |
չգրեն |
չգրէին |
չեն գրիլ |
չէին գրիլ |
Ապառնի |
Ապառնի անցեալ |
|
չպիտի գրեմ |
չպիտի գրէի |
|
չպիտի գրես |
չպիտի գրէի |
|
չպիտի գրի (է) |
չպիտի գրէր |
|
չպիտի գրենք |
չպիտի գրէինք |
|
չպիտի գրէք |
չպիտի գրէիք |
|
չպիտի գրեն |
չպիտի գրէին |
Հարկադրական եղանակն ունի և այս ձևը՝ պիտի չգրեմ, պիտի չգրես, պիտի չգրէ, պիտի չգրենք և այլն:
Խոնարհել բացասական ձևով հետևեալ բայերը – նկարել, բերել, հիանալ, մոռանալ, յիշել, մնալ, խնդալ: