ԽՈՍՔԻ ՄԱՍԵՐ – ЧАСТИ РЕЧИ

Հայերենի խոսքի մասերը տասն են` գոյական, բայ, ածական, թվական, դերանուն, մակբայ, կապ (նախադրություն և ետադրություն), շաղկապ, վերաբերական, ձայնարկություն:

В армянском языке 10 частей речи: имя существительное, глагол, имя прилагательное, имя числительное, местоимение, наречие, предлог и послелог, союз, частицы, междометия.

Գոյական անուն– имя существительное

1. Գոյական անունի արտահայտած իմաստը

Գոյական անունները բնության մեջ եղած անձերի, իրերի, հասկացությունների անուններ են:

Смысловое значение имен существительных:

Именами существительными являются названия лиц, предметов, абстрактных понятий, существующих в природе. Հասարակ և հատուկ անուններ – нарицательное и собственное имя существительное

Հատուկ անունները (հատուկ գոյականները) անվանում են միատեսակ առարկաներ և հասկացություններ:

Нарицательные имена существительные назвают однородные предметы и понятия.

Հատուկ անունները (հատուկ գոյականները) անվանում են միատեսակ առարկաներից միայն մեկը` տարբերելով մյուսներից:

Собственные имена существительные называют один из однородных предметов.

Հատուկ անուններ են`

-Անձնանունները

-Տեղանունները

-Կենդանիներին տրվող անունները

-Կազմակերպությունների, հիմնարկների, թերթերի, գրական երկերի անվանումները

К собственным именам существительным относятся:

- личные имена

- географические названия

- клички животных

- названия организаций, учреждений, газет, литературных произведений

 

3. Անձեր և իրեր – лица и предметы

Մարդ նշանակող բոլոր գոյականները անձեր են, այդ թվում`

-հատուկ անուններ – Հռիփսիմե, Իշխան և այլն

-հասարակ անուններ – մարդ, հայր, տղա, կին, զինվոր

Все существительные, обозначающие человека являются лицами, в том числе

- имена собственные – Рипсиме, Ишхан и т.д.

- имена нарицательные - человек, отец, мальчик, женщина, солдат

Շնչավոր և անշունչ առարկաներ – одушевленные и неодушевленный предметы Animate and inanimate subjects

Շնչավոր առարկա են համարվում մարդ նշանակող գոյականները, որոնք կարող են լինել՝

-հատուկ անուններ – Հռիփսիմե, Իշխան և այլն

-հասարակ անուններ – մարդ, հայր, տղա, կին, զինվոր

Անշունչ առարկաներ են մնացած բոլոր առարկաները:

քար, գրիչ, շուն, ոչխար, օձ

Շնչավոր առարկաները կամ անձ ցույց տվող գոյականները խոսքի մեջ գործածվելիս պատասխանում են ո՞վ, ո՞ւմ, ումի՞ց, ումո՞վ հարցերին:

Одушевленные предметы или существительные, обозначающие людей, отвечают на вопросы Кто? Чей? Кого? Кем?

Անշունչ առարկաները կամ իր ցույց տվող գոյականները խոսքի մեջ գործածվելիս պատասխանում են ի՞նչ, ինչի՞ց, ինչո՞վ, ինչո՞ւմ հարցերին:

Неодушевленные существительные или существительное, обозначающее предметы, отвечает на вопросы Что? Чего? Чем? В чем?

4. Նյութական և վերացական գոյականներ – материальные и абстрактные имена существительные

ա. Նյութական գոյականներն անվանում են բնության մեջ առկա առարկաներ և երևույթներ՝

հող, ջուր, մարդ, անտառ…

а) Материальные имена существительные обозначают предметы и явления в природе:

земля, вода, человек, лес...

բ. Վերացական գոյականներն անվանում են վերացական հասկացողություններ, որոնք մարդկային մտածողության արդյունք են՝

սեր, ատելություն, վախ, ցավ…

б) Абстрактные имена существительные обозначают абстрактные явления, которые являются плодами человеческого мышления:

любовь, ненависть, страх, боль...

Անորոշ և որոշյալ գոյականներ – неопределенное и определенное имя существительное

 

1. Անորոշ գոյականներն արտահայտում են ընդանրապես առարկա:

Անորոշությունը դրսևորվում է.

ա. “Մի” բառի միջոցով. մի մարդ, մի օր, մի տարի:

Մի օր սա եկավ, թե չոբան Չատին

Ոչխարը թաքուն իր հանդն է արել:

Մի հավք զարկի ես մի օր

Հովհ. Թումանյան

բ. Առանց որևէ հատուկ վերջավորության՝ դատարկ փողոց, մարդ չի երևում

Неопределенные имена существительные выражают просто предмет.

Неопределенность выражается:

а) с помощью слова “մի” (ми):

մի մարդ (ми мард – человек), մի օր (ми ор – день), մի տարի (ми тари – год)

б) без особенного окончания: դատարկ փողոց (датарк похоц – пустая улица), մարդ չի երևում (мард чи йеревум – не видно людей)

2. Որոշյալ գոյականներն արտահայտում են խոսողին կամ խոսակցին ծանոթ` որոշակի առարկաներ:

Որոշյալությունը դրսևորվում է.

ա. ը կամ ն որոշիչ հոդով:

ը-ն ավելանում է բաղաձայնով վերջացող բառերին, ն-ն` ձայնավորով վերջացողներին:

գիրքը

սեղանը

դասարանը

բայց`

կատուն

տարին

բ. ս և դ հոդերով: Այս հոդերը միասնաբար արտահայտում են իմ, քո դերանունների և որոշիչ հոդի իմաստը՝

գիրքս – իմ գիրքը

կարծիքդ – քո կարծիքը

Ո՞ր դեպքում է գոյականը գործածվում որոշյալ

ա. Երբ նրա արտահայտած առարկան խոսողին կամ լսողին ծանոթ է:

Պաղպաղակը համեղ ուտելիք Է:

բ. Երբ գոյականն արդեն գործածվել է նախորդ նախադասության մեջ:

Հեռվից հանկարծ մի մարդ երևաց: Մարդը ձեռքին հրացան ուներ:

գ. Երբ իբրև լրացում ունենում է.

-Դերանունների իմ, քո, նրա, սրա, դրա սեռական հոլովաձևերը.

իմ գիրքը, քո գույնը, դրա տեսքը

-այս, այդ, այն ցուցական դերանունները.

այս քաղաքը, այն մարդը

-Բոլոր, ամբողջ, ողջ բառերը

Ողջ գյուղը կանգնեց պարսպի պես: Հովհ. Թումանյան

-Գերադրական աստիճանի ածական.

ամենագեղեցիկ աղջիկը

Определенные имена существительные выражают знакомое говорящему или слушателю конкретные предметы.

Определенность выражается:

а) частицами ը или ն

ը добавляется к словам, последняя буква которых – согласное, ն к словам, последняя буква которых – гласное.

գիրքը (эта книга)

սեղանը (этот стол)

դասարանը (этот класс)

но:

կատուն (этот кот)

տարին (этот год)

б) частицами ս и դ. Эти частицы выражают и смысл определенных частиц, и смысл местоимений „мой“ и „твой“

В каких случаях употребляются определенные имена существительные?

а) когда предмет знаком говорящему или слушателю:

Պաղպաղակը համեղ ուտելիք Է: (Мороженое – вкусная еда)

б) когда существительное употреблялось в предыдущем предложении:

Հեռվից հանկարծ մի մարդ երևաց: Մարդը ձեռքին հրացան ուներ:

(Издали вдруг показался один человек. У этого человека в руках было ружье.)

в) когда у существительного дополнение:

-местоимения իմ, քո, նրա, սրա, դրա

-указательные местоимения այս, այդ, այն

այս քաղաքը (этот город), այն մարդը (этот человек)

-слова բոլոր (все), ամբողջ (целый), ողջ (весь)

-прилагательное в превосходной степени:

ամենագեղեցիկ աղջիկը (самая красивая девушка)

 

Գոյականի թիվը – категория числа имен существительных

Գոյականն ունի երկու թիվ` եզակի և հոգնակի:

Եզակի թիվը գոյականի սովորական, ուղիղ ձևն է և արտահայտում է մեկ առարկա:

Հոգնակի թիվը արտահայտում է մեկից ավելի միատեսակ առարկաներ:

Имена существительные имеют формы единственного и множественного числа.

Единственное число – неизмененный вид слова и употребляется при обозначении одного предмета.

Множественное число употребляется при обозначении нескольких одинаковых предметов.

Գոյականներ միայն եզակի թվով – անհոգնական

ա. հատուկ անունները. օրինակ`

Արաքս, Շուշի, Մխիթար

բ. չափվող-կշռվող նյութեր անվանող բառերը. օրինակ`

խմոր, մածուն, օղի, մթերք

գ. վերացական գոյականները. օրինակ`

թախիծ, ուրախություն, սեր, արհամարանք

դ. –ություն, -եղեն, -ելիք ածանցներ ունեցող բառերը. օրինակ`

քաղցրավենիք, ուսանողություն

ե. զանազան խաղերի և զբաղմունքների անունները. օրինակ`

շախմատ, լող, վազք, առևտուր

զ. գիտությունների և ուսմունքների անունները. օրինակ`

ֆիզիկա, քիմիա, կապիտալիզմ, ռոմանտիզմ

Имена существительные, имеющие только формы единственного числа

а) Собственные имена существительные:

Аракс, Шуши, Мхитар

б) измеряемые материальные существительные:

խմոր (тесто), մածուն (мацун), օղի (водка), մթերք (продукты)

в) абстрактные существительные:

թախիծ (печаль), ուրախություն (радость), սեր (любовь), արհամարանք (презрение)

г) слова, с суффиксами –ություն, -եղեն, -ելիք:

քաղցրավենիք (sweet), ուսանողություն (студенчество)

д) наименования всяких игр и занятий:

շախմատ (шахматы), լող (плавание), վազք (бег), առևտուր (торговля)

е) названия наук и учений:

ֆիզիկա (физика), քիմիա (химия), կապիտալիզմ (капитализм), ռոմանտիզմ (романтизм)

Գոյականներ միայն հոգնակի թվով – անեզական

Առանց եզակիի հանդես են գալիս միայն մի քանի աշխարհագրական անուններ.

Ալպեր

Կարպատներ

Հիմալայներ

Անդեր

Ֆիլիպիններ

Նիդեռլանդներ

Имена существительные, имеющие только формы множественного числа

К ним относятся только некоторые географические названия:

Альпы

Карпаты

Гималаи

Анды

Филиппины

Нидерланды

Հոգնակին կազմվում է –եր, -ներ վերջավորություններով: -Եր ավելանում է միավանկ, -ներ` բազմավանկ բառերին:

Множественное число составляется при помощи окончаний –եր, -ներ. –եր добавляется к односложным, -ներ к многосложным словам.  

միավանկ (односложные)`

սար-եր (горы)

քար-եր (камни)

ձոր-եր (ущелья)  

բազմավանկ (многосложные)`

քաղաք-ներ (города)

աթոռ-ներ (стулья)

անուն-ներ (имена)

փողոց-ներ (улицы)

Շեղումներ կանոնից (отклонения от правила)

ա. –եր վերջավորություն ստանում են նաև՝

-գաղտնավանկով (ը) վերջացող երկվանկ գոյականները.

a) окончание –եր также получают:

двусложные слова, со скрытым звуком (ը)

կայս(ը)ր – կայսրեր

վագ(ը)ր – վագրեր

աստ(ը)ղ – աստղեր

արկ(ը)ղ – արկղեր

-այն բարդ բառերը, որոնց վերջին բաղադրիչը միավանկ գոյական է.

те сложные слова, последний компонент которых односложное имя существительное:

լրագիր – լրագրեր

դասագիրք – դասագրքեր

բ. մի շարք միավանկ բառեր գրաբարում վերջացել են ն-ով, որը հետագայում վերացել է: Այդ հնչյունը հոգնակիում վերականգնվում է.

Ряд односложных слов в грабаре имел окончание ն, которое изчезло. Этот звук восстанавливается во множественном числе.

նուռ(ն) – նռներ (гранаты)

ձուկ(ն) – ձկներ (рыбы)

ծունկ(ն) – ծնկներ (колена)

թոռ(ն) – թոռներ (внуки)

և այլն etc

գ. հոգնակիի այլ ձևեր`

другие виды множественного числа:

մարդ – մարդիկ (люди)

կին – կանայք (женщины)